ကောက်သစ်စားပွဲကို ကရင်အမျိုးသားတို့လည်း ရိုးရာထုံးစံအရ ကျင်းပပြုလုပ်မြဲပင်ဖြစ်သည်။ စိုက်ပျိုးရာသီတစ်ချိန်လုံး ခွန်အားစိုက်ထုတ် လုပ်ကိုင်လာခဲ့ရသော တောင်ယာ၊ လယ်ယာမြေမှ ကောက်နှံများဖြစ်ထွန်းလာသည်ကို မြင်ရသည့်အခါ တောင်သူဦးကြီးတို့အဖို့ ဝမ်းသာမဆုံးဖြစ်ကြရသည်။ မိမိတို့တောင်ယာများမှ ရိတ်သိမ်းချိန်တန်ပြီးဖြစ်သော ကောက်ညှင်းစပါးတို့ကို ကောက်သစ်စားပွဲအတွက် အနည်းငယ်စီ စတိအဖြစ်ရိတ်ပြီး၊ ထမင်းဟင်းလျာများ ချက်ပြုတ်၍ ရပ်ရွာရှိလူအများအား ဖိတ်ကျွေးကြသည်။ ဖိတ်ခေါ်ကျွေးမွေးပြီးမှ ကျန်စပါးများကို ရိတ်သိမ်းကြသည်။ ဤကဲ့သို့ ကောက်ပင်သီနှံများ စပေါ်ချိန်တွင် ကောက်ဦးကောက်ဖျားကောက်သစ်စားပွဲကို တန်ဆောင်မုန်းလကွယ်တွင် ပြုလုပ်လေ့ ရှိသည်။

ကရင်အမျိုးသားများ၏ နှစ်သစ်ကူးပွဲတော်မှာလည်း ထင်ရှားသော ပွဲတော်တစ်ခုပင် ဖြစ်သည်။ ကရင်အမျိုးသားများသည် နှစ်ဟောင်းကုန်ပြောင်း၍ နှစ်သစ်မင်္ဂလာကို ကြိုဆိုခြင်း၊ နှစ်သစ်တွင် ကောက်ပဲ သီးနှံပေါများရန် ဆုတောင်းခြင်းကိုပြုလုပ်ကြသည်။ ကရင်အမျိုးသားတို့သည် နှစ် သစ်ကူးမင်္ဂလာပွဲတော်ကို ပြာသိုလဆန်း(၁)ရက်နေ့တွင် ကျင်းပကြသည်။ ကောက်ဦးပေါ်ချိန်ဖြစ်၍ ရရှိသောသီးနှံများကို ဘုရားအား ရည်စူးပြီး ဦးဦးဖျားဖျား အလှူဒါန ပြုလုပ်လေ့ရှိကြသည်။ မင်္ဂလာအခါဖြစ်သည့် နှစ်သစ်ကူးပွဲတွင် တပျော်တပါးစုပေါင်းစားသောက်ကြပြီး စုဝေးရောက်ရှိလာ သူများ စုပေါင်း၍ကကြသည်။ စုစည်းမှု သရုပ်ဖေါ် ဒုံးအကများလည်းကလေ့ရှိသည်။

တောင်ယာနတ်စားပွဲမှ တောင်ယာမြေသစ် ရှာဖွေတွေ့ရှိချိန်တွင် ကြက်၊ဝက်၊အရက် စသည်တို့ဖြင့် တောင်ယာနတ်အားပူဇော်ပသ၍ မြေနေရာကောင်း မကောင်းကို နိမိတ်ဖတ်ခြင်းဖြစ်သည်။

တောင်ယာစူးထိုးပွဲမှာ ခုတ်ထွင်မီးရှို့ပြီးသော တောင်ယာကို မိုးဦးကျ၌ စူးထိုး၍ စပါးစိုက်ပျိုးသည့်အခါ တွင်လည်း တစ်ရွာလုံး ဝိုင်းဝန်းကူညီလုပ်ကိုင်ပေးလေ့ရှိသည်။ ထိုသို့ ဝိုင်းဝန်းလုပ်ကိုင်ပြီးသောအခါ လုပ်ငန်းရှင် က ကြက်၊ဝက်၊အရက်၊ ခေါင်ရည်စသည် တို့ဖြင့် ဧည့်ခံကျွေးမွေးရသည်။ လူပျိုအပျိုများက အဝတ်အစားသစ်များ ကို ဝတ်ဆင်၍ ကဗျာ လင်္ကာတေးသီချင်းများကို သီဆိုကာ တပျော်တပါး စူးထိုးစိုက်ပျိုးကြခြင်းဖြစ်သည်။ ‘တောင်ယာစူးထိုးပွဲ’ သည် တောင်ယာလုပ်ငန်းဆိုင်ရာ ပျော်ပွဲရွှင်ပွဲ ရာသီပွဲတစ်ခုဖြစ်သည်။

ကောက်သစ်စားပွဲမှ ရိတ်သိမ်းချိန်တန်ပြီဖြစ်သော တောင်ယာများမှ ကောက်ညှင်းစပါးများကို အနည်း ငယ်စီ စတိရိတ်သိမ်း၍ ထမင်းဟင်းလျာများ ချက်ပြုတ်ကာ ရပ်ရွာရှိ လူအများကို ဖိတ်ခေါ်ကျွေးမွေးသည်။ ဤသို့ ကျွေးမွေးပြီးမှ ကျန်စပါးများကို ရိတ်သိမ်းကြသည်။ ယင်းသို့ ကောက်ပင်သီးနှံများစပေါ်ချိန်တွင် ကောက်ဦး ကောက်ဖျား ကောက်သစ်စားခြင်းကို အစွဲပြု၍ ‘ကောက်သစ်စားပွဲ’ ဟုခေါ်ခြင်းဖြစ်သည်။ ဤပွဲတော်ကို တန်ဆောင်မုန်းလကွယ်တွင် ပြုလုပ်လေ့ရှိပြီး မြေပြန့်တွင် မုန့်ဆန်းပွဲဟုခေါ်သည်။ ဤသည်ကို တောင်ပေါ် စဝှော် (စကော) ကရင် ဘာသာစကားဖြင့် ‘အောင်ဘူးခို’ ဟုခေါ်သည်။

စပါးပုံ လိပ်ပြာခေါ်ပွဲမှာ ကောက်လှိုင်းများ တလင်းကွင်း၌နယ်၍ ပြီးသောအခါ စုပုံထားသော စပါးပုံကြီး အတွက် လိပ်ပြာခေါ်ပေးခြင်းဖြစ်သည်။ လိ်ပ်ပြာခေါ်ပြီးမှ ခြင်တွယ်ပါက စပါးပိုမို ထွက်သည်ဟု ယုံကြည်ကြ သည်။ ကျီသွင်းသောအခါတွင်လည်း စပါးလိပ်ပြာ မလွင့်နိုင်ဟု အယူရှိကြသည်။ စပါးပုံလိပ်ပြာခေါ်ပွဲကို အရှေ့ရှို (ပိုး) ကရင်ဘာသာစကားဖြင့် ‘ကိုးဖီးဘူးယော်’ ဟုခေါ်သည်။ အဖွားစပါးလိပ်ပြာခေါ်ခြင်းဟု အဓိပ္ပါယ်ရသည်။ မြန်မာလို ကောက်ဆိုင်ပုံ ထိုးသည်ဟူ၍ လည်းခေါ်သည်။ ကိုးဖီးဘူးယော် ပသပုံမှာ ကောက်လှိုင်းသိမ်းအပြီး တလင်းအတွင်း ကောက်လှိုင်းများစုပုံရောက်ရှိပြီးသည့်အခါ ကောက်လှိုင်းပုံပတ်လည်တွင် ဝါးတိုင်ကိုးတိုင်ထူ ရသည် ကောက်လှို်င်းပုံထက်မြင့်ရသည်။ ဝါးတိုင်ထိပ်တွင် ခြင်းငယ်ဖြင့် ကောက်ညှင်း (၇) ထုပ် ငှက်ပျောသီး (၇) လုံး၊ ကြက်မောက်ပန်း (၇) ခက်တင်ရသည်။ ဝါးတိုင်များသည် ကောက်လှို်င်းပုံဘက်သို့ ညွှတ်ကိုင်းကိုင်းနေ ရသည်။ စပါးနယ်ခါနီးတွင် ဝါးတိုင်များကိုဖြုတ်၍ စပါးပုံပေါ်တင်ရသည်။ ထို့နောက် ကလေးများက လုယူစား သောက်ကြသည်။ ဤသည်ကို ‘ကိုးဖီးဘူးယော် ပသပွဲ’ ဟုခေါ်သည်။ ဤပသပွဲမှာ တစ်ဒေသနှင့် တစ်ဒေသမတူ ချေ။

မြေပြန့်နေ အရှေရှို(ပိုး) ကရင် အမျိုးသားများသည် လယ်ယာကိုင်းကျွန်းများ လုပ်ကိုင်ရာတွင် နတ်တင် ကြရသည်။ နတ်မတင်ပဲ လုပ်ကိုင်ပါက လုပ်ကိုင်သူ လူ (သို့) ကျွဲ၊နွား၊ တိရ စ ္ဆန် များကို ဒုက္ခပေးတတ်သည်။ စိုက်ပျိုးသော ကောက်ပဲသီးနှံများ ပျက်စီးတတ်သည်၊ အထွက်ညံ့တတ်သည် စသည်ဖြင့် ယုံကြည်စွဲလမ်းကြ သည်။ ထို့ကြောင့် ဆိုင်ရာနတ်များကို ဓလေ့ထုံးစံအတိုင်း ကျွေးမွေးတင်မြှောက်ပသကြသည်။ ပသတင်မြှောက် ပြီးနောက် တပျော်တပါး စုဝေးစားသောက်ကြသည်။